Στράτος Τσαγκαρής, Φιλόλογος ΠΕ02 του ΓΕΛ Ευκαρπίας Θεσσαλονίκης
Οι κακοδαιμονίες και οι παθογένειες του εκπαιδευτικού συστήματος στις μέρες μας είναι κατανοητές και παραδεκτές από όλους ανεξαιρέτως τους φορείς που εμπλέκονται με αυτό, τους μαθητές, τους εκπαιδευτικούς, τους γονείς. Η διαχρονική αδιαφορία ή ακόμη και δυσθυμία της πλειονότητας των μαθητών για τα μαθήματα και τη διδακτική μέθοδο, σε συνδυασμό με το burnout (εξουθένωση) μεγάλου ποσοστού εκπαιδευτικών, έχουν ως αποτέλεσμα τη συνεχόμενη και διαρκή υποβάθμιση της μαθησιακής και παιδαγωγικής διαδικασίας με πολλαπλές επιπτώσεις στη συνολική παραγωγή του παιδαγωγικού έργου. Το σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα παραμένει αγκυλωμένο σε ένα παλαιού τύπου Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών, σε ένα εξετασιοκεντρικό προσανατολισμό, σε μια βαθμοθηρία και σε μια αντιδημοκρατική προοπτική στην επίλυση των εγγενών προβλημάτων του.
Ωστόσο, είναι κάτι περισσότερο από βέβαιο ότι τα προβλήματα θα διαιωνίζονται, αν -κατά τη γνώμη μου- η ίδια η εκπαιδευτική κοινότητα δεν είναι σε θέση να συνδιαμορφώνει ένα ευέλικτο Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών, αν οι φορείς της εκπαιδευτικής διαδικασίας, δηλαδή κυρίως οι μαθητές και οι εκπαιδευτικοί των σχολικών βαθμίδων του Γυμνασίου και του Λυκείου, αποκλείονται από τη συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων, όχι μόνο για θέματα οργανωτικά, διοικητικά ή δομικά, αλλά και για το ίδιο το πρόγραμμα και το περιεχόμενο των μαθημάτων τους.
Στο πλαίσιο αυτού του προβληματισμού λοιπόν, ας φανταστούμε ένα σχολείο μέσα στο οποίο η ίδια η εκπαιδευτική κοινότητα, δηλαδή οι καθηγητές και οι μαθητές συναποφασίζουν για το Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών. Όχι για το σύνολο των μαθημάτων, αλλά για το πλαίσιο μιας Ευέλικτης Ζώνης Δράσεων και Δραστηριοτήτων, η οποία θα υπάρχει στο ημερήσιο πρόγραμμα.
Ένα τέτοιο πρόγραμμα είναι δυνατό να διαιρεθεί σε δύο ζώνες. Η πρώτη ζώνη θα περιλαμβάνει ημερήσιο πρόγραμμα τεσσάρων (4) ωρών με μαθήματα “κορμού”, δηλαδή μαθήματα γλώσσας (νέας ελληνικής και ξένης), αρχαίων ελληνικών, λογοτεχνίας, ιστορίας, λατινικών, πληροφορικής, κοινωνιολογίας, μαθηματικών, φυσικής, χημείας, βιολογίας, φιλοσοφίας, θρησκευτικών, οικονομίας, κοινωνιολογίας, γυμναστικής. Η δεύτερη ζώνη, η Ευέλικτη Ζώνη Δράσεων και Δραστηριοτήτων, θα περιλαμβάνει ημερήσιο πρόγραμμα τριών (3) ωρών με δραστηριότητες, εκδηλώσεις, παρουσιάσεις, ομιλίες, δράσεις περιβαλλοντικές, αθλητικές, καλλιτεχνικές εντός και εκτός σχολείου κ.ά.
Στη δεύτερη, Ευέλικτη Ζώνη Δράσεων και Δραστηριοτήτων, το πρόγραμμα ως προς το περιεχόμενο και την υλοποίησή του, θα διαμορφώνεται αποκλειστικά από τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές της σχολικής μονάδας στο πλαίσιο δημοκρατικών διαδικασιών.
Κάθε εκπαιδευτικός ή ομάδα εκπαιδευτικών σε συνεργασία με τα Μαθητικά Συμβούλια προτείνουν στην αρχή της σχολικής χρονιάς τις δραστηριότητες και τις δράσεις που θα περιλαμβάνονται στο ημερήσιο πρόγραμμα της Ευέλικτης Ζώνης. Οι εκπαιδευτικοί είναι υπεύθυνοι για την οργάνωση και των εκτέλεση των δράσεων και ο χρόνος που απαιτείται για την υλοποίησή τους προσμετράται στο διδακτικό τους ωράριο. Όσον αφορά τα μαθήματα των ξενόγλωσσων μαθημάτων, αυτά διδάσκονται αποκλειστικά σχεδόν μέσω των δραστηριοτήτων της Ευέλικτης Ζώνης.
Παραδείγματα τέτοιων δράσεων είναι :
- προβολή κινηματογραφικής ταινίας ή μαγνητοσκοπημενης θεατρικής παράστασης,
- ομιλία εξωτερικού προσκεκλημένου για θέματα κοινωνικά, περιβαλλοντικά, επιστημονικά,
- προβολή ντοκιμαντέρ κοινωνικού, ιστορικού, περιβαλλοντικού, καλλιτεχνικού, επιστημονικού ενδιαφέροντος,
- διοργάνωση αγώνων Ρητορικής,
- συζήτηση για θέμα (κοινωνικό, περιβαλλοντικό, επιστημονικό κ.ά), στο οποίο θα υπάρχει από τις προηγούμενες μέρες κατάλληλη προετοιμασία των μαθητών,
- επαγγελματικός προσανατολισμός,
- διοργάνωση διαγωνισμού ή έκθεσης ζωγραφικής, γλυπτικής, χαρακτικής, κόμιξ κ.ά.,
- αθλητικές δραστηριότητες, αγώνες ομαδικών και ατομικών αθλημάτων,
- μουσικοί, ποιητικοί, συγγραφικοί διαγωνισμοί κ.ά.
Η επιλογή των δραστηριοτήτων θα γίνεται, όπως προείπαμε, στην αρχή κάθε σχολικής χρονιάς. Κάθε τάξη ή τμήμα χωριστά επιλέγει σειρά δραστηριοτήτων και δράσεων σε συνελεύσεις που πραγματοποιούνται μέσα στην τάξη από συγκεκριμένους κύκλους δραστηριοτήτων και δράσεων (π.χ. Τέχνη, Αθλητισμός, Επαγγελματικός Προσανατολισμός, Περιβάλλον – Οικολογία, Κοινωνικά Ενδιαφέροντα, Εφηβικά Προβλήματα, Επιστημονικά Θέματα κ. ά). Από κάθε κύκλο δραστηριοτήτων επιλέγονται δραστηριότητες με τρόπο αναλογικό ή με κριτήριο τα ενδιαφέροντα των μαθητών.
Οι εισηγήσεις των μαθητών κάθε τάξης ή τμήματος συζητούνται σε συνελεύσεις του Συλλόγου των Διδασκόντων. Σε αυτές τις συνελεύσεις εγκρίνονται ή απορρίπτονται σχέδια δράσης ή δραστηριοτήτων με κριτήρια :
- την παιδαγωγική επάρκεια των προτάσεων,
- την υλικοτεχνική δυνατότητα υλοποίησης των προτάσεων,
- τον βαθμό εμπλοκής των μαθητών στις δράσεις / δραστηριότητες που προτείνονται.
Οι δράσεις αυτές δεν έχουν αξιολογικό χαρακτήρα όσον αφορά την επίδοση των μαθητών στα μαθήματα της πρώτης ζώνης, αλλά συμπληρωματικό στην τελική αξιολόγηση των μαθητών. Η συμμετοχικότητα, το ενδιαφέρον, η πρακτική συμβολή στην υλοποίηση των δράσεων από μέρους των μαθητών αξιολογούνται, και σε κάποιο ποσοστό που αποφασίζεται από τον Σύλλογο των Διδασκόντων, προσμετρώνται στην τελική αξιολόγηση του κάθε μαθητή χωριστά στο τέλος της σχολικής χρονιάς.
Για την υλοποίηση της Ευέλικτης Ζώνης απαιτούνται, όπως είναι λογικό, ορισμένες βασικές προϋποθέσεις ή έστω κάποιες από τις παρακάτω :
- Κατάλληλη υλικοτεχνική υποδομή (υπολογιστές, προτζέκτορες, αίθουσες εκδηλώσεων, ηχητικές εγκαταστάσεις κ. ά)
- Τακτική συνεργασία των μελών του Συλλόγου των Διδασκόντων.
- Αποσύνδεση του σχολείου από το εξετασιοκεντρικό πνεύμα.
- Διάχυση των δραστηριοτήτων / δράσεων στην τοπική κοινωνία.
Κάποια από τα αναμενόμενα αποτελέσματα από την εφαρμογή της Ευέλικτης Ζώνης Δράσεων και Δραστηριοτήτων είναι τα ακόλουθα:
- Αύξηση του ενδιαφέροντος των μαθητών για την εκπαιδευτική διαδικασία.
- Μετατροπή του σχολείου σε χώρο δημιουργικής ενασχόλησης, ψυχαγωγίας και ουσιαστικής κοινωνικοποίησης.
- Αύξηση του νοήματος της διδασκαλίας από μέρους των εκπαιδευτικών.
- Δημοκρατική συμμετοχή όλης της εκπαιδευτικής κοινότητας της σχολικής μονάδας στη συνδιαμόρφωση του προγράμματος των δραστηριοτήτων / δράσεων.
- Δημιουργία ενός Αναλυτικού Προγράμματος Σπουδών προσφιλούς στα ενδιαφέροντά των μαθητών.
- Ουσιαστική και έμπρακτη θέσμιση, συμμετοχή, συνδιαμόρφωση και υλοποίηση των δραστηριοτήτων / δράσεων.
- Ενίσχυση του ομαδοσυνεργατικού πνεύματος.
- Κοινωνικοποίηση των μαθητών.
- Ανάπτυξη αισθημάτων ικανοποίησης από τη διαδικασία υλοποίησης του προγράμματος.
- Ανάπτυξη δημοκρατικού πνεύματος και καλλιέργεια της αυτόνομης δράσης μέσα από τη συνδιαμόρφωση του προγράμματος των δραστηριοτήτων / δράσεων.
- Καλλιέργεια της αισθητικής, συνεργατικής, περιβαλλοντικής, κοινωνικής, δημοκρατικής και ανθρωπιστικής συνείδησης των μαθητών.
Οι προτάσεις αυτές, ούτε είναι ασφαλώς η πανάκεια για την επίλυση όλων των διαχρονικών παθογενειών του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος, ούτε ενδεχομένως διεκδικούν τις δάφνες της πρωτοτυπίας. Η ανάγκη όμως να αλλάξει το σύστημα αυτό με στόχο να γίνει πιο ευέλικτο, πιο προσιτό και κυρίως πιο αγαπητό για τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς, ώστε να βελτιωθούν τα μαθησιακά και παιδαγωγικά αποτελέσματα, όχι μόνο ποσοτικά, αλλά προπαντός ποιοτικά, είναι αδήριτη. Στο πλαίσιο αυτό και με δεδομένη την αναγκαιότητα ενός διαλόγου, στον οποίο θα συμμετάσχουν όλοι οι φορείς της εκπαιδευτικής διαδικασίας, οι προτάσεις αυτές και άλλες που θα μπορούσαν να γίνουν, αποτελούν μια βάση εκκίνησης.