του Στράτου Τσαγκαρή
Οι ανακαλύψεις των τελευταίων δεκαετιών στα επιστημονικά πεδία της Αστροφυσικής και της Κοσμολογίας ήταν στ’ αλήθεια θαυμαστές. Επιστήμονες από όλο τον κόσμο κατάφεραν να ερμηνεύσουν πειστικά τους φυσικούς νόμους που διέπουν το σύμπαν και να θέσουν τις βάσεις για την περαιτέρω εξερεύνησή του. Η πρόσφατη φωτογράφιση της μαύρης τρύπας στο κέντρο του γαλαξία Μ87, απέδειξε και την πειραματική ύπαρξή τους και σε συνδυασμό με τα βαρυτικά κύματα που για πρώτη φορά καταγράφηκαν το 2017 άνοιξαν νέους ορίζοντες στην επιστήμη της Κοσμολογίας και προκάλεσαν φρενήρη ενθουσιασμό σε όσους υποστήριζαν και υποστηρίζουν με πάθος ότι σύντομα σχετικά ο άνθρωπος θα είναι σε θέση να δώσει οριστικές απαντήσεις σε όλα τα μεγάλα αναπάντητα ερωτήματα που διαχρονικά τον απασχολούν και ως ένα βαθμό τον κατατρύχουν. Τα επιτεύγματα της αστροφυσικής είναι πλέον προσιτά στο ευρύ αναγνωστικό κοινό χάρη στην πληθώρα εκλαϊκευμένων επιστημονικών συγγραμμάτων από κορυφαίους θεωρητικούς φυσικούς κυρίως, όπως ο Stephen Hawking και ο Lawrence Krauss.
Οι βασικοί λόγοι για τους οποίους αξίζει κανείς να ασχολείται με την αστροφυσική και την κοσμολογία, ακόμη και αν είναι αδαής, όπως ο υποφαινόμενος, ακόμη και αν δε γνωρίζει πολλά από φυσική- είναι, νομίζω, δύο. Πριν τους αναφέρω, πρέπει να τονίσω ότι μετά τις πολλές πρόσφατες σχετικά ανακαλύψεις και πειραματικές επαληθεύσεις, οι φυσικές επιστήμες έχουν αρχίσει να δίνουν απαντήσεις σε καίρια ερωτήματα, τα οποία μέχρι πρότινος οι περισσότεροι πίστευαν ότι αφορούσαν κυρίως το χώρο της φιλοσοφίας ή άγγιζαν τα όρια του υπερφυσικού και του παράδοξου. Σήμερα, οι ανακαλύψεις αυτές δεν αποτελούν απλώς θεωρητικές υποθέσεις και κομψές επινοήσεις κάποιων ευφάνταστων επιστημόνων. Οι περισσότερες από αυτές (Γενική Σχετικότητα, Κβαντομηχανική, Μαύρες Τρύπες, Σκοτεινή Ύλη, Σκοτεινή Ενέργεια, Μποζόνιο του Χίγκς κ.ά) είναι ήδη θεμελιωμένες και πειραματικά αποδεδειγμένες με πολλούς και αναμφισβήτητους τρόπους.
Ο πρώτος λόγος έχει να κάνει με τη διαπίστωση ότι οι φυσικοί νόμοι υπάρχουν και διέπουν το σύμπαν, όχι γιατί κάποιος θεός ή θεϊκή οντότητα τους δημιούργησε. Απλώς υπάρχουν, σε αυτό το συγκεκριμένο σύμπαν, για να εξηγήσουν τις δομές και τα φαινόμενά του, χωρίς κάποιο αίτιο, είναι μάλλον αυθύπαρκτοι. Σήμερα η συν συντριπτική πλειονότητα των επιστημόνων παραδέχεται ότι το σύμπαν ξεκίνησε την πορεία του στον χωροχρόνο πριν από 13,72 δισεκατομμύρια χρόνια με τη Μεγάλη Έκρηξη (Biga Bang), όταν δηλαδή ένα σημείο με άπειρη ενέργεια και ύλη εξερράγη. Οι κβαντικές διακυμάνσεις επέτρεψαν τη δημιουργία ενός ολόκληρου σύμπαντος από την απελευθέρωση αυτής της άπειρης ενέργειας και της άπειρης ύλης (σύμφωνα με τον Αϊνσταιν, ύλη και ενέργεια είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος). Όπως έχει αποδειχτεί, τα πρωτόνια, δηλαδή τα σωματίδια που μαζί με τα νετρόνια σχηματίζουν τους πυρήνες των ατόμων, έχουν την ιδιότητα να εμφανίζονται μόνα τους για ελάχιστο χρονικό διάστημα, να εξαφανίζονται κι έπειτα να εμφανίζονται πάλι και αυτή ήταν η επαρκής αιτία για τη δημιουργία του ορατού σύμπαντος. Συνεπώς, ο χώρος και ο χρόνος δεν υπήρχαν πριν από τη Μεγάλη Έκρηξη. Δεν υπήρχε επομένως και ο δημιουργός, για να δώσει την ώθηση (την πρώτη κίνηση των πάντων θα έλεγε ο Αριστοτέλης), ώστε να ξεκινήσουν όλα όσα παρατηρούμε σήμερα, αφού πριν από τη Μεγάλη Έκρηξη δεν υπήρχε ο χρόνος, για να υπάρξει ένας δημιουργός. Άρα, ένας δημιουργός του σύμπαντος, μια γενεσιουργός δύναμη ή οντότητα, απλώς δε χρειάζεται ή τουλάχιστον είναι περιττή.
Η παραδοχή αυτή λειτουργεί ως μια απελευθερωτική δύναμη. Η συνειδητοποίηση ότι ο κόσμος μας διέπεται από αρχές και πορεύεται στον χωροχρόνο με βάση προκαθορισμένους και απολύτως εξηγήσιμους και κατανοητούς νόμους, μας απελευθερώνει από το βάρος μιας ηθικής επιταγής να τους αλλάξουμε ή να τους προσαρμόσουμε στα ανθρώπινα μέτρα. Μας απαλλάσσει επίσης, από την υποχρέωση να ξοδεύουμε τεράστια «ποσά» αφοσίωσης και ενέργειας στη λατρεία ενός θεού και να ζούμε με βάση τους κανόνες που υπαγορεύουν οι αυτόκλητοι ερμηνευτές τους. Είναι βέβαιο, πως αν σήμερα πάψουμε να πιστεύουμε στον θεό, δε θα πάμε να σκοτώσουμε τον γείτονά μας την επόμενη μέρα. Είμαστε φτιαγμένοι από τα υλικά που υπάρχουν διάσπαρτα σε ολόκληρο το σύμπαν, προήλθαμε από το υλικό των άστρων που εξερράγησαν κάποτε στο διάστημα και για το λόγο αυτό υπακούμε, είτε το θέλουμε, είτε όχι, στους φυσικούς νόμους που καθορίζουν τη γένεση, την εξέλιξη και τη λειτουργία τους.
Ο δεύτερος λόγος είναι ότι μετά τις ανακαλύψεις των τελευταίων δεκαετιών έχουμε συνειδητοποιήσει πλέον ότι κατοικούμε έναν μικρό ασήμαντο πλανήτη σε ένα μικρό ηλιακό σύστημα στις παρυφές ενός εκ των 100 περίπου δισεκατομμυρίων γαλαξιών του ορατού σύμπαντος. Δεν επηρεάζουμε σε κανένα βαθμό τη ζωή -που προέκυψε πριν από 3,5 δισεκατομμύρια χρόνια, όταν κάτω από αδιευκρίνιστες ακόμη συνθήκες δημιουργήθηκε το πρώτο μόριο DNA, δηλαδή του μορίου που έχει την ιδιότητα να αντιγράφει και να αναπαράγει το εαυτό του- ούτε του γαλαξία μας, ούτε του σύμπαντος. Ακόμη και η αναπόφευκτη καταστροφή του πλανήτη σε έξι περίπου δισεκατομμύρια χρόνια από τώρα, όταν ο Ήλιος μας θα μετατραπεί σε έναν λευκό νάνο και θα σβήσει, αφού πρώτα ξοδέψει όλα τα ενεργειακά του αποθέματα –εκτός και αν με τη δράση μας προκαλέσουμε πυρηνική καταστροφή ή κλιματικές αλλαγές τέτοιες, ώστε να επέλθει νωρίτερα ο αφανισμός μας-δεν πρόκειται να επηρεάσει στο ελάχιστο τη ζωή του σύμπαντος. Η ενδεχόμενη στο ορατό μέλλον επαφή με κάποιον άλλον πολιτισμό ίσως σημάνει τον δραματικό επίλογο του δικού μας, αλλά και πάλι το σύμπαν θα συνεχίσει να υπάρχει για πολλά δισεκατομμύρια χρόνια χωρίς εμάς.
Η σημασία ωστόσο, αυτής της γνώσης είναι τεράστια και το ηθικό της περιεχόμενο αναμφίβολα πολύ μεγάλο. Ο άνθρωπος, όχι μόνον κατανόησε τους νόμους που διέπουν το σύμπαν, αλλά μπορεί να τους ορίσει και να τους ερμηνεύσει. Αυτό σημαίνει ότι είναι σε θέση να κατανοήσει την ασημαντότητά του. Κυρίως όμως, να συνειδητοποιήσει ότι είναι κύριος της ζωής και της ύπαρξής του και ότι αν ο ίδιος δε δώσει νόημα και αξία στη ζωή αυτή, κανείς και τίποτε άλλο δεν πρόκειται να το κάνουν. Το πεπερασμένο της ζωής μας και η πεποίθηση ότι το χρονικό διάστημα που έχουμε, για να δώσουμε νόημα στον ιδιωτικό και κοινωνικό βίο και κατ’ επέκταση στην επιβίωση ολόκληρου του πλανήτη, μας αναγκάζει να αποδεχτούμε την ηθική υποχρέωση να συμβάλουμε με τον τρόπο και τις δυνάμεις μας στη βελτίωση των συνθηκών ζωής και τελικά στη σωτηρία ολόκληρου του πλανήτη. Η διατήρηση του φυσικού κόσμου, ώστε να συνεχίσει να υπάρχει ένα βιώσιμο περιβάλλον εξαρτάται στο μεγαλύτερο βαθμό από τα νοήμονα όντα, τα οποία έχουν κατακλύσει και κατακυριεύσει τη γη.
Ο πλανήτης μας θα κινδυνεύει πάντα από διερχόμενους μετεωρίτες, από κοσμική ακτινοβολία «γάμα» ή από την εισβολή από το διάστημα εξωγήινων και άκρως εχθρικών πολιτισμών. Ωστόσο, με βάση τα σημερινά δεδομένα, ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τη διατήρηση της ζωής πάνω του είναι ο ίδιος ο άνθρωπος. Η μοναδικότητα της παρουσίας μας στον πλανήτη, το πέρασμά μας από το χρονικό διάστημα που μας αναλογεί, οφείλουμε να το μετατρέψουμε σε μια ευκαιρία για τη βελτίωση της ζωής σε όλα τα επίπεδα. Απ’ ό,τι φαίνεται είμαστε απομονωμένοι σε μια γωνιά ενός μεσαίου μεγέθους γαλαξία και αν δεν καταφέρουμε εμείς οι ίδιοι να εκμεταλλευτούμε το δάνειο που πήραμε, δε θα έχει καμιά αξία η καταγραφή μας στο ληξιαρχείο του σύμπαντος.
Εν κατακλείδι, ο κόσμος μας θα συνεχίσει να υπάρχει χωρίς εμάς για πολλά δισεκατομμύρια χρόνια ακόμη. Η επιστήμη θα συνεχίσει να εξελίσσεται και να μας προσφέρει την απαραίτητη εμβάθυνση των γνώσεων, οι οποίες απαιτούνται, για να δώσουμε απαντήσεις στα προαιώνια ερωτήματα. Είναι συνεπώς στη δική μας ευχέρεια να ανταποκριθούμε θετικά στην κατανόηση των νόμων του και να εμπλουτίσουμε έτσι τη γενικότερη παιδεία μας, ώστε να αποδειχθούμε αντάξιοι μύστες του κοσμικού θαύματος, το οποίο κληθήκαμε να βιώσουμε με όσο το δυνατόν καλύτερο και ηθικότερο τρόπο και να συμβάλουμε στη βελτίωσή του. Είναι η μόνη ηθική επιταγή που έχουμε αναλάβει να εκπληρώσουμε απέναντι στις επερχόμενες γενιές.
30/4/2019
Φωτογραφίες : Τηλεσκόπιο Hubble