0
0
Read Time:10 Minute, 57 Second
ΤΡΟΠΟΙ ΠΕΙΘΟΥΣ
Α. ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗ ΛΟΓΙΚΗ
Α) η επίκληση στη λογική, οπότε επιστρατεύουμε ως μέσα τα επιχειρήματα και τα τεκμήρια
Η επίκληση στη λογική γίνεται με δυο τρόπους : α) με τη χρήση επιχειρημάτων και β) με τη χρήση τεκμηρίων
Επιχειρήματα, με την ευρύτερη έννοια, είναι λογικές προτάσεις που συνήθως διευθετούνται σε κλιμακωτή σειρά για την απόδειξη μιας θέσης.
Σύμφωνα με τον αυστηρότερο ορισμό της λογικής, επιχείρημα είναι μια σειρά προτάσεων/ κρίσεων με την εξής χαρακτηριστική δομή: μία ή περισσότερες προτάσεις (προκείμενες) χρησιμεύουν ως βάση για την αποδοχή μιας άλλης πρότασης (συμπέρασμα) η οποία ακολουθεί λογικά τις προκείμενες.
Η διαδικασία ή η μέθοδος με την οποία ο νους καταστρώνει ένα επιχείρημα λέγεται συλλογισμός.
ΕΙΔΗ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΩΝ
(Ανάλογα με το περιεχόμενο)
α) Παραγωγικός (Γενικό Þ Ειδικό/ Μερικό)
β) Επαγωγικός (Ειδικό/ Μερικό Þ Γενικό)
γ) Αναλογικός (Ειδικό/ Μερικό Þ Ειδικό/ Μερικό )
ΕΙΔΗ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΩΝ
(Ανάλογα με είδος των προτάσεων)
α)Κατηγορικοί (οι προκείμενες είναι κατηγορικές προτάσεις ,δηλαδή ορίζουν κάτι με απόλυτο και κατηγορηματικό τρόπο, που δύσκολα αμφισβητείται. Σ’ αυτούς το υποκείμενο συνδέεται με το κατηγορούμενο μέσω συνδετικού ρήματος. Βλέπε τους προηγούμενους συλλογισμούς)
β) Υποθετικοί (μια ή δυο προκείμενες είναι υποθετικές προτάσεις)
γ) Διαζευκτικοί (μια ή δυο προκείμενες είναι διαζευκτική πρόταση)
Τεκμήρια : είναι συγκεκριμένα στοιχεία που χρησιμοποιούνται με σκοπό να πιστοποιήσουν την αλήθεια και την αξία των επιχειρημάτων ή των απόψεών του λέγοντος ή του γράφοντος.
Τεκμήρια θεωρούνται :
α) παραδείγματα ειλημμένα από την καθημερινή πρακτική ,από τις προσωπικές εμπειρίες από την ιστορική πραγματικότητα ,από την πολιτική ,την κοινωνική ,την επιστημονική ,την καλλιτεχνική κοινότητα.
β) αλήθειες, δηλαδή απόψεις και θέσεις που με την πάροδο του χρόνου έχουν αποκρυσταλλωθεί στη συνείδηση της κοινής γνώμης ή στην πλειοψηφία των μελών του κοινωνικού συνόλου ή μιας ομάδας ανθρώπων που ανήκουν σ’ ένα συγκεκριμένο χώρο (επιστημονικό, καλλιτεχνικό κ. ά)
γ) γεγονότα, που από μόνα τους αποτελούν την αντικειμενική πραγματικότητα .
δ) αυθεντίες, δηλαδή αναφορά σε ανθρώπους που έχουν στο χώρο τους μια αξιοσέβαστη και λαμπρή παρουσία κι έχουν συμβάλει με τις δυνάμεις τους στην εξέλιξη και στην πρόοδο του τομέα τους ή έχουν ταυτίσει το όνομά τους με επαναστατικές ανακαλύψεις.
ε) στατιστικά στοιχεία, που αποτελούν δεδομένα στατιστικών υπηρεσιών και στατιστικών ερευνών ,που καταγράφουν την κοινωνική πραγματικότητα.
στ)αποτελέσματα επιστημονικών ερευνών, που δύσκολα μπορούν να αμφισβητηθούν ,καθώς έχουν αποδειχθεί από εργαστηριακούς και άλλους ελέγχους.
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΩΝ
(ΕΓΚΥΡΟΤΗΤΑ ,ΑΛΗΘΕΙΑ ,ΟΡΘΟΤΗΤΑ)
Ένα επιχείρημα θεωρείται έγκυρο, όταν οι προκείμενες οδηγούν με λογική αναγκαιότητα σε ένα βέβαιο συμπέρασμα.
Η εγκυρότητα δηλαδή του επιχειρήματος εξαρτάται από τη λογική μορφή του και συγκεκριμένα αφορά τη σχέση σύμφωνα με καθορισμένους κανόνες, μεταξύ των προκειμένων και του συμπεράσματος. Η σειρά των προκειμένων ,η θέση τους δηλαδή μέσα στο γλωσσικό περιβάλλον παίζει καθοριστικό ρόλο στην εγκυρότητα του επιχειρήματος. (Αν α=β και β=γ ,τότε αναγκαστικά και λογικά, δηλαδή με λογική αναγκαιότητα β=γ)
Αντίθετα, η αλήθεια του επιχειρήματος εξαρτάται από το περιεχόμενο του, και συγκεκριμένα αφορά τη (νοηματική) σχέση προκειμένων και συμπεράσματος με την πραγματικότητα. Οι δυο προκείμενες πρέπει να ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα ,να έχουν καθολική ισχύ και να μην εκφράζουν τη θέση ή τις θέσεις του πομπού ή λίγων ομοϊδεατών του ,αλλά της συντριπτικής πλειοψηφίας. Επίσης , πρέπει να αποκλείεται το ενδεχόμενο να υπάρχει έστω και μια πιθανότητα να ισχύει κάτι διαφορετικό.
* Αν οι προκείμενες και το συμπέρασμα ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα, τότε τις θεωρούμε αληθείς κρίσεις/ προτάσεις.
Επομένως εγκυρότητα και αλήθεια σε ένα επιχείρημα είναι δύο έννοιες διαφορετικές, που δεν πρέπει να συγχέονται.
Για να θεωρηθεί ένα επιχείρημα (ή ένας συλλογισμός) λογικώς ορθό(ς) πρέπει να είναι συγχρόνως έγκυρο(ς) και οι προκείμενες του αληθείς.
Στην τυπική λογική μας ενδιαφέρει κυρίως η εγκυρότητα, ενώ στις εφαρμογές της λογικής αποκλειστικά η ορθότητα.
Ο συλλογισμός που δίνει ορθό συμπέρασμα λέγεται (και) απόδειξη.
Αξιολόγηση επιχειρήματος :
Για να αξιολογήσουμε την αποδεικτική ισχύ των επιχειρημάτων μας ή για να ανασκευάσουμε τα επιχειρήματα κάποιου άλλου, ελέγχουμε:
α)αν οι προκείμενες είναι αληθείς, δηλαδή αν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα,
β)αν το συμπέρασμα απορρέει με λογική αναγκαιότητα από τις προκείμενες, οπότε το επιχείρημα θεωρείται έγκυρο.
Ιδιαίτερη σημασία για την αξιολόγηση ενός επιχειρήματος έχει να διακρίνουμε αν οι κρίσεις που αποτελούν τις προκείμενες είναι γενικά αποδεκτές αλήθειες (π.χ. η γη γυρίζει γύρω από τον ήλιο) ή προσωπικές γνώμες (π.χ. ο συναγωνισμός στα αθλήματα ενθαρρύνει τη βία). Σε ένα επιχείρημα είναι δυνατόν να χρησιμοποιούνται ως αποδεικτικά στοιχεία και τα δύο, αλλά πρέπει να κάνουμε σωστή διάκριση μεταξύ τους, γιατί ένα επιχείρημα που βασίζεται μόνο σε γνώμες δεν έχει απόλυτη ισχύ.
Βοηθητικά στοιχεία για την αξιολόγηση των Επαγωγικών Συλλογισμών
Γενικά για την αξιολόγηση των επαγωγικών συλλογισμών να έχετε υπόψη ότι μόνο η τέλεια επαγωγή οδηγεί σε βέβαιο συμπέρασμα, ενώ η ατελής καταλήγει με ένα λογικό άλμα στο συμπέρασμα, το οποίο γι’ αυτόν το λόγο έχει πιθανολογικό χαρακτήρα. Ελέγξτε, λοιπόν, αν η αρχή αυτή εφαρμόζεται στα παρακάτω επιχειρήματα.
Ειδικά για την αξιολόγηση του καθενός από τα τρία είδη (γενίκευση, αίτιο-αποτέλεσμα, αναλογία) του επαγωγικού συλλογισμού να έχετε υπόψη σας τα εξής:
α) Εφόσον πρόκειται για συλλογισμό με γενίκευση, προσέξτε αν η γενίκευση στηρίζεται σε επαρκή στοιχεία και επομένως είναι επιτρεπτή ή αν αντίθετα πρόκειται για μια επισφαλή και βεβιασμένη γενίκευση,
β) Εφόσον πρόκειται για συλλογισμό με αίτιο-αποτέλεσμα, αναρωτηθείτε:
• Είναι η αιτιώδης σχέση λογική ή απλώς χρονολογική;
• Μήπως γίνεται υπεραπλούστευση της σχέσης μεταξύ αιτίου-αποτελέσματος, δηλαδή μήπως μια μερικότερη αιτία προβάλλεται ως η μοναδική;
• Είναι η αιτία αναγκαία ή /και επαρκής, για να προκληθεί το αποτέλεσμα;
Η σχέση αιτίου-αποτελέσματος μπορεί να παρουσιαστεί στο συλλογισμό μας με μία από τις παρακάτω τρεις μορφές:
• Η αιτία είναι συγχρόνως αναγκαία (το αποτέλεσμα δεν προκύπτει χωρίς αυτήν) και επαρκής για το αποτέλεσμα (αρκεί μόνο αυτή για να προκληθεί το αποτέλεσμα), π.χ. απαιτείται θερμοκρασία 100° Ο και κανονικές συνθήκες ατμοσφαιρικής πίεσης για το βρασμό του νερού.
• Η αιτία είναι αναγκαία αλλά δεν είναι επαρκής, π.χ. Το κρύο είναι αναγκαία προϋπόθεση για να χιονίσει, αλλά δεν αποτελεί επαρκή αιτία.
• Η αιτία είναι επαρκής αλλά όχι αναγκαία, π.χ.: Το κάπνισμα είναι επαρκής αιτία για τον καρκίνο των πνευμόνων σε ορισμένες περιπτώσεις, αλλά όχι αναγκαία.
γ) Εφόσον πρόκειται για συλλογισμό με αναλογία, αναρωτηθείτε:
• Είναι κυριολεκτική ή μεταφορική η αναλογία που χρησιμοποιείται;
• Αν είναι μεταφορική, έχει την αποδεικτική αξία ενός λογικού επιχειρήματος;
• Αν είναι κυριολεκτική, είναι οι ομοιότητες που επισημαίνονται ανάμεσα στα συγκρινόμενα αντικείμενα επαρκείς σε αριθμό και σχετικές με το θέμα / συμπέρασμα; Μήπως η αναλογία εξωθείται πέρα από το επιτρεπόμενο όριο;
Παραλογικοί συλλογισμοί
Συχνά ορισμένα συλλογιστικά σχήματα, ενώ αντιβαίνουν στον ορθό λόγο και δεν έχουν αποδεικτική αξία, μπορούν εντούτοις να επηρεάσουν το δέκτη του μηνύματος και να τον παραπλανήσουν, επειδή εξωτερικά παρουσιάζουν πολλές ομοιότητες με τους έγκυρους συλλογισμούς. Τα συλλογιστικά αυτά σχήματα, που λέγονται και παραλογισμοί, μπορεί να οφείλονται είτε σε λογικά σφάλματα είτε σε πρόθεση εξαπάτησης, σε λογική δηλαδή παγίδα που στήνει ο πομπός στο δέκτη. Στην τελευταία περίπτωση ο παραλογισμός ονομάζεται σόφισμα.
Β. ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ (του δέκτη)
Με την επίκληση στο συναίσθημα του δέκτη ο πομπός επιδιώκει να διεγείρει εκείνα τα συναισθήματα που απαιτούνται για να συγκινήσει το δέκτη ,ώστε να τον κάνει να πειστεί ευκολότερα για τις θέσεις που υποστηρίζει.
Ο Αριστοτέλης στη Ρητορική του αναφέρει πώς ο ρήτορας ,διεγείρει ορισμένα συναισθήματα (πάθη) : οργή, πραότητα, αγάπη, μίσος, φόβο, εμπιστοσύνη, οίκτο, αγανάκτηση, φθόνο, ντροπή, περιφρόνηση κ.ά.
Ορίζει μάλιστα τρεις παραμέτρους που πρέπει ο ρήτορας απευθυνόμενος στο ακροατήριό του να λαμβάνει υπόψη του :
α)σε ποια διάθεση βρίσκεται το ακροατήριο,
β) ποιοι συνθέτουν το ακροατήριο και
γ) ποια αίτια προκαλούν τη σύνθεσή του.
Τα μέσα για την πρόκληση του συναισθήματος είναι κυρίως :
α) η περιγραφή
β) η αφήγηση
γ) το χιούμορ
δ) η ειρωνεία
ε) συναισθηματικά φορτισμένες λέξεις ή φράσεις
* Το γ και το δ στρέφονται συνήθως εναντίον των θέσεων / επιχειρημάτων του αντιπάλου.
Ε. ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗΝ ΑΥΘΕΝΤΙΑ
(σ’ έναν ειδήμονα ή απλά σ’ έναν ειδικό σε κάποιον τομέα)
Πολλές φορές ο πομπός, για να ενισχύσει την αξιοπιστία ενός επιχειρήματος, επικαλείται κάποια αυθεντία, η οποία συμμερίζεται τη συγκεκριμένη θέση, και συχνά παραθέτει ανάλογα αποσπάσματα.
Ειδικά στον επιστημονικό λόγο η παράθεση τέτοιων αποσπασμάτων είναι αναμενόμενη και ως ένα βαθμό θεμιτή· με τον τρόπο αυτό ο συγγραφέας δείχνει ότι κατέχει τη σχετική βιβλιογραφία και ότι βασίζεται σε αξιόπιστες πηγές.
Μερικές φορές, όμως, γίνεται κατάχρηση της επίκλησης στην αυθεντία, για να καλύψει ο πομπός την έλλειψη επιχειρημάτων. Υπάρχει μάλιστα η περίπτωση να επικαλείται δημοφιλή πρόσωπα, τα οποία είναι βέβαια αυθεντίες (ειδικοί/ επαΐοντες) στον τομέα τους, αλλά δεν είναι ειδικοί στο θέμα που πραγματεύεται ο πομπός
Γ. ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ «ΗΘΟΣ» (του πομπού)
Συχνά ο πομπός για να πείσει επικαλείται το ήθος του, τα προτερήματα και τις ικανότητές του και γενικά όποιο προσόν του πιστεύει ότι είναι ικανό ,ώστε να κερδίσει την εμπιστοσύνη του δέκτη. Η αξιοπιστία του πομπού απορρέει από τον ίδιο του το λόγο και όχι από την εικόνα που ενδεχομένως έχει δημιουργήσει ο δέκτης γι’ αυτόν.
Οφείλει επομένως ο πομπός να διαθέτει εκτός των άλλων και :
α) ορθή οργάνωση του λόγου του
β) τεκμηρίωση επιχειρημάτων
γ) καθαρότητα λόγου
δ) σαφήνεια ιδεών κι απόψεων
ε) ειλικρίνεια
κ.ά.
Δ. ΕΠΙΘΕΣΗ ΣΤΟ «ΗΘΟΣ» (του αντιπάλου)
Ορισμένες φορές ,αυτός που επιχειρηματολογεί ,αντί να ανασκευάσει τα επιχειρήματα του αντιπάλου ,κάνει μια προσωπική επίθεση εναντίον του ,δηλαδή ασκεί κριτική στο χαρακτήρα του και στην ιδιωτική του ζωή.
Η επίθεση στο ήθος του αντιπάλου συναντάται κυρίως στις συστατικές επιστολές ,στον πολιτικό λόγο και γενικότερα στον προπαγανδιστικό λόγο.
Η τακτική αυτή όπως είναι λογικό δεν είναι τις περισσότερες φορές θεμιτή. Συχνά καταντάει μια φτηνή και χυδαία λασπολογία ,που μπορεί να «καταστρέψει» την επαγγελματική ή πολιτική καριέρα ή και την προσωπική ζωή του «αντιπάλου».
Ωστόσο , όταν η επίθεση αυτή στηρίζεται σε πραγματικά στοιχεία και στοχεύουν στην προστασία ενός προσώπου είναι χρήσιμη ακόμη κι όταν αφορά στην προσωπική και ιδιωτική ζωή του δέκτη της επίθεσης.
ΜΟΡΦΕΣ ΠΕΙΘΟΥΣ
Α. Η ΠΕΙΘΩ ΣΤΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Διαφήμιση είναι η δημιουργία πρωτότυπου μηνύματος ,το οποίο αναφέρεται σε κάποιο υλικό ή πνευματικό παράγωγο/ προϊόν και η προβολή του (μηνύματος) με τελικό σκοπό την παρακίνηση του αποδέκτη να «αγοράσει» το διαφημιζόμενο προϊόν.
Οι μορφές του διαφημιστικού μηνύματος είναι οι ακόλουθες :
1) Μήνυμα που αναπτύσσεται με τρόπο άμεσο χωρίς προλόγους και περιττές εξηγήσεις
2) Αφηγηματικό μήνυμα ,καθώς η αφήγηση χρησιμοποιείται για την επίδειξη ή την ανάλυση του προϊόντος.
3) Μήνυμα μονολόγου ή διαλόγου (μαρτυρία κάποιου ειδικού ή ενός καταναλωτή)
4) Μήνυμα που επεξηγεί την εικόνα
5) Μήνυμα που στηρίζεται σε τεχνάσματα / ευρήματα . Στην περίπτωση αυτή χρησιμοποιούνται λογοπαίγνια, μεταφορές , παρομοιώσεις ,σπάνιες κι εξεζητημένες λέξεις / φράσεις ,χρήση του χιούμορ, της υπερβολής, της έκπληξης ,της πρόκλησης κ.ά.
6) Μήνυμα που προσφέρει επιχειρήματα ή τεκμήρια.
Η διαφημιστική πειθώ συχνά χρησιμοποιεί τα παρακάτω μέσα/ τεχνικές:
1) συνειρμό ιδεών,
2) αναλυτική περιγραφή και επίδειξη των ιδιοτήτων του προϊόντος,
3) επίκληση στην αυθεντία (σ’ έναν ειδικό, σ’ έναν επιστήμονα, σε ένα δημοφιλές πρόσωπο κτλ.),
4) επίκληση στο συναίσθημα (φόβο, ενοχή, ευθύνη, ευχαρίστηση κτλ.),
5) επίκληση στη λογική (επιχειρήματα υπέρ του προϊόντος, σοφιστικά τεχνάσματα),
6) λανθάνοντα αξιολογικό χαρακτηρισμό (λανθάνουσα αξιολόγηση που λειτουργεί δεσμευτικά για το δέκτη, π.χ. “Οι έξυπνοι οδηγούν Ρενώ”).
Β. Η ΠΕΙΘΩ ΣΤΟΝ ΔΙΚΑΝΙΚΟ ΛΟΓΟ
Η συγκεκριμένη μορφή πειθούς συναντάται στα δικαστήρια και στηρίζεται κυρίως στην επίκληση στο συναίσθημα και λιγότερο στην επίκληση στη λογική ή στην αυθεντία. Επίσης , συχνή είναι η επίθεση στο ήθος του αντιπάλου και επίκληση στο ήθος του πομπού. Οι διάδικοι προσπαθούν γενικά με κάθε μέσο να πείσουν για το δίκαιο των λόγων τους και να δικαιολογήσουν τις πράξεις τους.
Γ. Η ΠΕΙΘΩ ΣΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΛΟΓΟ
Με τον πολιτικό λόγο ο πομπός επιθυμεί :
α)να πείσει το δέκτη να πάρει κάποιες αποφάσεις ή
β)να προβεί σε κάποια ενέργεια.
Ο δέκτης λοιπόν πρέπει να πεισθεί ότι :
α)η απόφαση του είναι σύμφωνη με τα δικά του προσωπικά συμφέροντα και
β)με τα συμφέροντα του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου στο οποίο ανήκει.
Έτσι, ο πολιτικός λόγος χαρακτηρίζεται :
α) από λογική επιχειρηματολογία,
β )από έντονη συναισθηματική φόρτιση και
γ )από ρητορεία.
Επειδή ο πολιτικός λόγος συνδέεται με την εξουσία, ορισμένες φορές στοχεύει στην παραπλάνηση ή στον εκφοβισμό του ακροατηρίου, έτσι ώστε να εξασφαλιστεί η άκριτη αποδοχή από το δέκτη (ακροατήριο) των σκοπών και των αποφάσεων του πομπού.
Στις περιπτώσεις αυτές η αποδεικτική ισχύς των επιχειρημάτων αντικαθίσταται από αυταπόδεικτες έννοιες ή από λέξεις με τέτοια ηθική διάσταση (“έθνος”, “λαός”, “εθνική σωτηρία” κτλ.), που εμποδίζουν το λογικό έλεγχο και παγιδεύουν το δέκτη. Όταν ο πολιτικός λόγος παίρνει αυτή τη μορφή, με την παραποίηση των εννοιών και τη στρέβλωση των αξιών, γίνεται προπαγάνδα.
Βασικοί τρόποι πειθούς στον πολιτικό λόγο είναι :
α) η επίκληση στο συναίσθημα
β) η επίθεση στο ήθος του αντιπάλου
γ) η επίκληση στο ήθος του πομπού
δ) η επίκληση στη λογική.
Δ. Η ΠΕΙΘΩ ΣΤΟΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΛΟΓΟ
Ο επιστημονικός λόγος είναι :
α) λόγος περιγραφικός, ερμηνευτικός, αποδεικτικός. Αυτό σημαίνει ότι τον χρησιμοποιεί ο επιστήμονας στην προσπάθεια του να περιγράψει, να ερμηνεύσει, να πείσει· στην προσπάθεια του δηλαδή να αναφερθεί στα πράγματα ή στην αντίληψη που έχουμε γι’ αυτά.
β )οφείλει να είναι απρόσωπος και αντικειμενικός.
γ) επικρατεί η λογική χρήση της γλώσσας και όχι η συγκινησιακή.
δ )βασικός τρόπος πειθούς στον επιστημονικό λόγο είναι η επίκληση στη λογική και κατά δεύτερο λόγο η επίκληση στην αυθεντία. (αυτό δε σημαίνει βέβαια ότι οι υπόλοιποι τρόποι πειθούς αποκλείονται).
ε ) παρατηρείται έντονα η χρήση ειδικού (επιστημονικού) λεξιλογίου
Happy
0 %
Sad
0 %
Excited
0 %
Sleepy
0 %
Angry
0 %
Surprise
0 %