Χωρίς την αρμονία του εσωτερικού μας κόσμου, χωρίς την ειρηνική συνύπαρξη των συναισθημάτων και της λογικής, δεν είναι εύκολη η διαβίωση σε έναν κόσμο τραχύ και ακατάστατο. Άλλωστε, πώς μπορούμε να ζήσουμε αρμονικά σε έναν κόσμο, αν δεν έχει ο καθένας χωριστά επιτύχει την εσωτερική του αρμονία ;
Στο πλαίσιο αυτό ο Σκώτος φιλόσοφος Σάφτσμπερυ (Shaftesbury, 1671-1713) μας δίνει έναν κομψότατο ορισμό της απαραίτητης προς αυτή την κατεύθυνση αρετής : η αρετή, λέει, δεν καθορίζεται από έναν εξωτερικό ηθικό κώδικα, αλλά από τη διαμόρφωση μιας εσωτερικής τάξης, ενός “Εσωτερικού Συντάγματος”. Το Ηγεμονικό μέρος της ψυχής, ο Λόγος, εξευγενίζει τα συναισθήματα που συντάσσονται, για να δημιουργήσουν ένα αρμονικό εσωτερικό σύνολο. Τα αντικείμενα της επιθυμίας του γίνονται αντίστοιχες πράξεις χάρη στον Λόγο. Έτσι, δημιουργείται η ηθική αίσθηση (moral sense), η οποία αποτελεί μια θετική δύναμη για τον ενάρετο βίο, καθώς συνιστά την ικανότητα του ανθρώπου να διακρίνει το ηθικά ορθό από το εσφαλμένο. Με άλλα λόγια, η ηθική αίσθηση προσανατολίζει την εσωτερική αρμονία σε μια εναρμόνιση με τον εξωτερικό κόσμο και την ανθρώπινη κοινωνία. Δημιουργεί ένα “εσωτερικό” Σύνταγμα Νόμων ως απαραίτητη προϋπόθεση για την αρμονική κοινωνική συμβίωση, καθώς οδηγεί στο κοινό αίσθημα (sensus communis) και εξισορροπεί τις εσωτερικές δυνάμεις με τις δυνάμεις του εξωτερικού κόσμου…
Πίνακας : Pierre-Auguste Renoir, “The Luncheon of the Boating Party”, 1880-1881