του Στράτου Τσαγκαρή
Η ιδρυματοποίηση (ή ο ιδρυματισμός), αποτελεί ψυχιατρικό όρο που αναφέρεται στις επιπτώσεις που έχει πάνω στο χαρακτήρα και στη συμπεριφορά τροφίμων ενός ιδρύματος η παρατεταμένη διαβίωσή τους μακριά από το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον. Οι μακροχρόνια έγκλειστοι σε φυλακές, για παράδειγμα, συνηθίζουν τη ζωή της φυλακής, αποξενώνονται πλήρως από την κοινωνική ζωή και δυσκολεύονται πολύ ή αδυνατούν να επανενταχθούν στην κοινωνία, όταν πια αποφυλακιστούν. Η μακροχρόνια απουσία τους από τον κοινωνικό ιστό, τους αποκόπτει από την εξέλιξή του και τη φυσική επαφή με τα μέλη του. Οι άνθρωποι που γνώριζαν ίσως δε ζουν πια, έχουν «χαθεί» ή αποφεύγουν την επαφή με έναν πρώην τρόφιμο φυλακής και η επαγγελματική αποκατάσταση είναι δύσκολη έως αδύνατη λόγω ηλικίας ή λόγω αδυναμίας να παρακολουθήσει την τεχνολογική κυρίως εξέλιξη στον επαγγελματικό τους χώρο. Η επανένταξή τους σε αυτόν τον (πιθανόν) εντελώς διαφορετικό (έπειτα από δεκαετίες στη φυλακή) κόσμο στην πραγματικότητα αποτελεί έναν άθλο και πολλοί αποφυλακισθέντες δεν καταφέρνουν να τον πετύχουν, με αποτέλεσμα να προτιμούν –και ορισμένοι να το επιδιώκουν μάλιστα- να επιστρέψουν στην «ασφάλεια» της φυλακής.
Η ιδρυματοποίηση ωστόσο, δεν παρατηρείται μόνο σε περιπτώσεις κρατουμένων σε σωφρονιστικά ή άλλα ιδρύματα. Είναι ένα φαινόμενο που παρατηρείται και στη σύγχρονη κοινωνία, ιδιαίτερα του αστικού περιβάλλοντος. Ο σύγχρονος άνθρωπος των μεγαλουπόλεων κυρίως, έχει «κτίσει» μια ζωή, η οποία χαρακτηρίζεται από έντονα χαρακτηριστικά ιδρυματοποίησης.
Ο χώρος της εργασίας του με τις τυποποιημένες κινήσεις, εκφράσεις, λεκτικές ή σωματικές συμπεριφορές, τα «αντικείμενα» και τα πρόσωπα με τα οποία έρχεται σε επαφή, παρουσιάζουν έντονα χαρακτηριστικά «ιδρύματος».
Η οικογενειακή και κοινωνική του ζωή επίσης, με τις τυποποιημένες συμπεριφορές, τα τυποποιημένα ιδανικά υλικών και ψυχικών αμοιβών, τις τυποποιημένες απόψεις και αξίες που έχουν διαμορφωθεί στο κοινωνικό σώμα, την ανάγκη να ακολουθήσουν έναν κανόνα συμπεριφορών και αξιών (π.χ. απόκτηση παιδιών, περιουσίας, πτυχίων, ακαδημαϊκής καριέρας, επαγγελματικής αποκατάστασης, δημιουργία οικογένειας κ.ά), προσφέρουν στο σύγχρονο άνθρωπο ασφάλεια και αποδοχή, τον κάνουν να νιώθει ότι είναι ενταγμένος και ανήκει σε ένα ασφαλές κοινωνικό περιβάλλον, από το οποίο δε θα αποβληθεί λόγω των ιδιαιτεροτήτων και των «ιδιοτροπιών» του.
Ακόμη και όταν διαθέτει τον ελεύθερο χρόνο του σε προσωπικές δραστηριότητες διασκέδασης και ψυχαγωγίας, ακόμη και τότε προσπαθεί να μην ξεφύγει από τους τυποποιημένους κανόνες και τα στερεότυπα μοντέλα διασκέδασης και ψυχαγωγίας στη σύγχρονη κοινωνία, αποδεχόμενος πλήρως το ρόλο του ως μέλους ενός ιδρυματικού τύπου ολογράμματος της κοινωνίας.
Οι επαγγελματικές, οικογενειακές, κοινωνικές (φιλικές ή ακόμη και ερωτικές) συναναστροφές του χαρακτηρίζονται από τυποποιημένες και άκρως ελεγχόμενες συμπεριφορές με βάση κανονιστικού τύπου συμβάσεις και σχεδόν προσυμφωνημένες λεκτικές, σωματικές ή και ψυχοπνευματικές αντιδράσεις.
Η ίδια η κοινωνία και οι επιμέρους «μικροκοινωνίες» ή κοινωνικές ομάδες που συμπεριλαμβάνει αποτελεί για το σύγχρονο άνθρωπο ένα τεραστίων διαστάσεων, αλλά απολύτως τυποποιημένο όσον αφορά τις δομές και τους κανόνες του… «ίδρυμα». Και ο σύγχρονος άνθρωπος, κάθε φορά που αποκόπτεται, έστω και προσωρινά, έστω και περιστασιακά από το «κοινωνικό ίδρυμα» στο οποίο ανήκει, βιώνει σε μεγαλύτερο ή σε μικρότερο βαθμό τα βασικά χαρακτηριστικά του φαινομένου της ιδρυματοποίησης. Γίνεται το ψαράκι έξω από τη γυάλα, νιώθει άγχος, βιώνει αισθήματα πανικού και φόβου, αναζητά την επιστροφή στην ασφαλή και απολύτως κατανοητή –όσον αφορά τους κανόνες και τις δομές- «φυλακή» του.
Ο σύγχρονος άνθρωπος βιώνει εντέλει την ιδρυματοποίηση έγκλειστος στο ολόγραμμα της «φυλακής» του…
Πίνακας : Fernand Leger