του Στράτου Τσαγκαρή
Τι κοινό έχουν ο Άκουαμαν, ο Σούπερμαν, ο Μπάτμαν, ο Σπάιντερμαν, ο Τζέιμς Μποντ, ο Χάρι Πότερ, ο Ίθαν Χαντ από το «Μission Impossible», ο Φρόντο από τον «Άρχοντα των Δαχτυλιδιών» και τόσοι άλλοι υπερήρωες κινηματογραφικών ταινιών, όπως του «Αρμαγεδώνα» ; Όλοι προσπαθούν και φυσικά καταφέρνουν να σώσουν τον κόσμο και την ανθρωπότητα από την καταστροφή. Χάρη στις υπερφυσικές ή έστω υπεράνθρωπες σωματικές δυνάμεις ή στην καλύτερη περίπτωση στην ευφυΐα, στην οξυδέρκεια και στις επιστημονικές γνώσεις τους, πετυχαίνουν το ακατόρθωτο, έπειτα από απίστευτες δοκιμασίες και περιπέτειες . Εντελώς μόνοι τους- σχεδόν- αντιμετωπίζουν όλα τα στοιχεία της φύσης (τυφώνες, σεισμούς, παλίρροιες κ.ά.) και όλες τις δυνάμεις του κακού (παρανοϊκούς δολοφόνους, ψυχοπαθείς δικτάτορες και στρατιωτικούς, αδίστακτους εγκληματίες, εξωγήινους, προϊστορικά τέρατα κ.ά), καταφέρνουν να πετύχουν το στόχο τους, ακόμη και αν οι φυσικές και ψυχικές αντοχές τους φτάνουν στα όρια, ακόμη και αν η ηθική τους είναι ετοιμόρροπη από αμέτρητους πειρασμούς και απρόβλεπτες μεθοδεύσεις και μηχανορραφίες των εχθρών τους.
Στο τέλος, ο Ένας , ο Εκλεκτός, σώζει τον κόσμο και θριαμβεύει, κερδίζοντας άλλοτε το σεβασμό και την αναγνώριση της «αδύναμης και άβουλης» μάζας, και άλλοτε τίτλους και αξιώματα, αλλά ποτέ χρήματα. Άλλωστε, ένας «υπερήρωας» θα πρέπει να έχει πάντα ηθικά κίνητρα, ποτέ υλικά.
Πίσω όμως, από την «αθώα» αυτή προβολή των ηρώων αυτών κρύβεται μια βαθιά μεσσιανιστική αντίληψη, μια θεώρηση, η οποία όχι μόνο δεν αναδεικνύει την αξία της συλλογικής δράσης, αλλά την προβάλλει μάλλον ως περιττή. Η σωτηρία του κόσμου βρίσκεται στα χέρια ενός σωτήρα (Μεσσία) και όχι στις αποφάσεις και στη δράση των πολλών. Οι ανθρώπινες κοινωνίες, οι ομάδες ανθρώπων, η μάζα –με τη θετική έννοια- μένουν αμέτοχοι και αδρανείς. Οι κίνδυνοι για τον αφανισμό τους, ακόμη και αν είναι ορατοί, αντιμετωπίζονται στο «παρασκήνιο», η επιβίωση του πλανήτη εξαρτάται αποκλειστικά από τη δράση των «υπερηρώων», που μάχονται τις δυνάμεις του κακού χωρίς τη συμμετοχή του κοινωνικού συνόλου, χωρίς καν την ανάληψη μιας τέτοιας ευθύνης με …δημοκρατικές διαδικασίες. Η κοινωνία παρακολουθεί απαθής τη δράση τους και ο ρόλος της περιορίζεται μόνον στην καθολική αναγνώριση του έργου τους και στην επιδοκιμασία με κάθε τρόπο των προσπαθειών τους. Τελικά, ο «υπερήρωας» δικαιώνεται και καταλαμβάνει τη θέση που του αξίζει : γίνεται λαϊκός ήρωας, βασιλιάς, ανώτατος αξιωματικός ή απλώς παραμένει σε καραντίνα για την επόμενη αποστολή σωτηρίας του κόσμου.
Ο ξεκάθαρος αυτός μεσσιανισμός που πρεσβεύει όλη αυτή η κινηματογραφική παραγωγή, έχει αυξηθεί γεωμετρικά τις τελευταίες δεκαετίες, χάρη στην εξέλιξη των πάσης φύσεως κινηματογραφικών εφέ, ώστε μέσα από τον εντυπωσιασμό και την εξωφρενική υπερβολή να περνούν στο υποσυνείδητο των θεατών. Έτσι, διαμορφώνεται με «επιστημονικό» και μεθοδικό τρόπο η πεποίθηση ότι οι ανθρώπινες κοινωνίες, οι συλλογικές δράσεις, οι ομαδικές πρωτοβουλίες, η πολιτική εν γένει, είναι άχρηστες, και μόνον Ένας- Εκλεκτός- «Μεσσίας» μπορεί να μας σώσει από την ολική καταστροφή. Είναι περιττό να δράσουν οι λαοί, είναι ανώφελο να καθορίσουν τη μοίρα τους. Αυτό είναι έργο του Ενός , του Εκλεκτού, του Μεσσία. Η Δημοκρατία, η συμμετοχή, η έκφραση της ελεύθερης γνώμης και οι λοιπές… άχρηστες αξίες είναι περιττές και μάλλον θέτουν εμπόδια και δημιουργούν προβλήματα, παρά τα επιλύουν. Ο Ένας είναι έξυπνος, άριστα εκπαιδευμένος, ηθικός, αδαμάντινος χαρακτήρας, σωματικά και ψυχικά άτρωτος, και το σημαντικότερο, αποφασίζει γρήγορα και πάντα με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Στην αντίπερα όχθη, οι ανθρώπινες κοινωνίες είναι αφελείς και εύπιστες, «δυσκίνητες» και- εκτός των άλλων- έχουν κι ένα επιπλέον κουσούρι : αποφασίζουν δημοκρατικά. Εμφανίζονται να ακολουθούν πιστά, σαν τυφλοί οπαδοί και να χρησιμοποιούνται μόνον ως στρατός που υπηρετεί τις ιδέες, τα οράματα και τα σχέδια του Ενός. Άλλωστε, δεν είναι τυχαίο ότι οι περισσότεροι υπερήρωες (της Marvel, για παράδειγμα) γεννήθηκαν στην περίοδο του Μεσοπολέμου, όταν δηλαδή τα ολοκληρωτικά και φασιστικά καθεστώτα κατέκλυζαν την Ευρώπη κυρίως.
Η χειραγώγηση της σκέψης και η διαμόρφωση της αντίληψης ότι οι τύχες του κόσμου, είτε σε παγκόσμιο, είτε σε τοπικό επίπεδο, πρέπει να αφήνονται στα χέρια των «μονάδων» και όχι στα χέρια των πολλών, είναι φανερό ότι αντιστρατεύονται τη δημοκρατία και στοχεύουν στην ακύρωση της πολιτικής ως μέσου επίλυσης των προβλημάτων.
Η προβολή όλου αυτού του ορυμαγδού κινηματογραφικών ταινιών με τα κοινά χαρακτηριστικά του μεσσιανισμού δεν είναι ούτε αθώα, ούτε χωρίς στόχευση : είναι μια επιστημονικά μεθοδευμένη επιβράβευση των «άριστων» και «ξεχωριστών» ατόμων, με την έμμεση γελοιοποίηση και ακύρωση της συλλογικής δράσης και τελικά της δημοκρατικής συνείδησης. Εξάλλου, το κοινό στο οποίο κυρίως απευθύνονται αυτές οι ταινίες είναι νεανικό κι επομένως εύπλαστο και επιρρεπές σε κάθε είδος εντυπωσιασμού. Η πεποίθηση ότι η συλλογική δράση και αντίδραση είναι περιττή και ότι τα πάντα λειτουργούν και καθορίζονται σε ένα υπερβατικό και παρασκηνιακό επίπεδο οδηγεί στην αδράνεια και στην απάθεια, δηλαδή στην επίτευξη του τελικού στόχου…