Ο Θουκυδίδης περιγράφει την ηθική διαφθορά και την πολιτική σήψη που επικρατούσαν στη διάρκεια των εμφύλιων πολέμων με γλαφυρό και απαράμιλλο τρόπο. Η “Παθολογία” του πολέμου είναι ένα διαχρονικό δοκίμιο για τα δεινά που προκαλεί ο πόλεμος γενικότερα και ο εμφύλιος ειδικότερα, δίνοντας ιδιαίτερη βαρύτητα στην ψυχογράφηση των εμπλεκομένων και την παρεπόμενη ηθική τους κατάπτωση.
Θουκυδίδης, «Η Παθολογία του Πολέμου»,3.82.4-3.82.5
[3.82.4] Καὶ τὴν εἰωθυῖαν ἀξίωσιν τῶν ὀνομάτων ἐς τὰ ἔργα ἀντήλλαξαν τῇ δικαιώσει. Τόλμα[η] μὲν γὰρ ἀλόγιστος ἀνδρεία φιλέταιρος ἐνομίσθη, μέλλησις δὲ προμηθὴς δειλία εὐπρεπής, τὸ δὲ σῶφρον τοῦ ἀνάνδρου πρόσχημα, καὶ τὸ πρὸς ἅπαν ξυνετὸν ἐπὶ πᾶν ἀργόν· Τὸ δ’ ἐμπλήκτως ὀξὺ ἀνδρὸς μοίρᾳ προσετέθη, ἀσφαλείᾳ δὲ τὸ ἐπιβουλεύσασθαι ἀποτροπῆς πρόφασις εὔλογος. [3.82.5] Καὶ ὁ μὲν χαλεπαίνων πιστὸς αἰεί, ὁ δ’ ἀντιλέγων αὐτῷ ὕποπτος. Ἐπιβουλεύσας δέ τις τυχὼν ξυνετὸς καὶ ὑπονοήσας ἔτι δεινότερος· Προβουλεύσας δὲ ὅπως μηδὲν αὐτῶν δεήσει, τῆς τε ἑταιρίας διαλυτὴς καὶτοὺς ἐναντίους ἐκπεπληγμένος. Ἁπλῶς δὲ ὁ φθάσας τὸν μέλλοντα κακόν τι δρᾶν ἐπῃνεῖτο, καὶ ὁ ἐπικελεύσας τὸν μὴ διανοούμενον.
[λεξιλόγιο]
ἀξίωσις ὀνομάτων= σημασία λέξεων // δικαίωσις= απονομή δικαίου, τιμωρία, απάιτηση, κρίση, γνώμη // φιλέταιρος = ανδρείος // προμηθής= προνοητικός, προσεκτικός //μέλλησις-εως =διστακτικότητα, αναβλητικότητα, αδράνεια, καθυστέρηση // ἐμπλήκτως= εκπληκτικά // ἐπιβουλεύω= στήνω παγίδα, σχεδιάζω κάτι κακό, συκοφαντώ- ἐπιβουλεύομαι = σκέφτομαι περαιτέρω, επιπλέον // ὁ χαλεπαίνων= ο επικριτής // δέομαι μηδέν= έχω την ανάγκη να μην κάνω τίποτα, δεν παίρνω θέση για τίποτα// ἡ ἐταιρία= το κόμμα// ἐπικελεύω =παρακινώ σε διάπραξη κακού
[συντακτικά]
ἐς τὰ ἔργα=εμπρόθετος της αναφοράς // τοῦ ἀνάνδρου= γενική αντικειμενική στο πρόσχημα // ἐπί πᾶν= εμπρόθετος του σκοπού, γιατί δηλώνει σκόπιμη ενέργεια// ἐπιβουλεύσας= κατηγορηματική μετοχή στο τυχών // τυχών= υποθετική μετοχή // ὅπως μηδὲν αὐτῶν δεήσει= πλάγια ερωτηματική πρόταση
Μετάφραση3.82.4-3.82.5
Και έφτασαν στο σημείο να αλλάξουν αυθαίρετα την καθιερωμένη σημασία των λέξεων, μέσω των οποίων ορίζονται τα πράγματα. Πράγματι, η μεν παράλογη τόλμη θεωρήθηκε ανδρεία, έτοιμη για θυσία υπέρ των πολιτικών φίλων, η προνοητική διστακτικότητα ονομάστηκε εύσχημη δειλία, η σωφροσύνη πρόσχημα ανανδρίας, η για κάθε τι σύνεση [θεωρήθηκε] αργοπορία. Η τυφλή παραφορά κρίθηκε ανδρική αρετή, ενώ η χάριν ασφαλείας περαιτέρω σκέψη εύσχημη πρόφαση υπεκφυγής. [3.82.5] Όποιος τα πάντα επέκρινε και τους πάντες κακολογούσε θεωρούνταν άξιος εμπιστοσύνης σε κάθε περίσταση, ενώ ο αντιτιθέμενος προς αυτόν, ύποπτος. Όποιος έστηνε πετυχημένη παγίδα θεωρούνταν άνθρωπος ευφυής, αλλά πολύ περισσότερον ικανός, όποιος την καταλάβαινε εγκαίρως. Ενώ εκείνος που φρόντιζε να μην βρεθεί στην ανάγκην να κάνει ούτε το ένα, ούτε το άλλο, θεωρούνταν διαλυτής του κόμματος και πανικόβλητος έναντι των αντιπάλων. Με μίαν λέξη, όποιος προλάβαινε κάποιον άλλον στη διάπραξη κακού κρινόταν άξιος επαίνων, καθώς και εκείνος που παρακινούσε άλλον στη διάπραξη κακού, το οποίο εκείνος δεν είχε διανοηθεί.