Του Στράτου Τσαγκαρή
Η συζήτηση για τη δημιουργία του Κόσμου και την προέλευση του Σύμπαντος είναι τόσο παλιά, όσο και τα πρώτα νοήμονα όντα στη Γη. Δύο είναι οι επικρατούσες απόψεις σχετικά με τη δημιουργία του Κόσμου και την προέλευση του Σύμπαντος : η θεολογική ή θρησκειολογική άποψη και η αμιγώς επιστημονική.
Η πρώτη, η αιτιοκρατική άποψη, υποστηρίζει ότι το Σύμπαν και ο Κόσμος με τους φυσικούς νόμους που τον διέπουν, δημιουργήθηκαν από έναν Θεό, μια νοήμονα δύναμη, η οποία υπερβαίνει τους φυσικούς νόμους και καθόρισε όχι μόνο την προέλευσή του, αλλά συνεχίζει και θα συνεχίζει στο διηνεκές να καθορίζει την εξέλιξή του. Έχει ενδιαφέρον ότι πολλοί υποστηρικτές της αιτιοκρατικής άποψης, δηλαδή της θεϊκής παρέμβασης στη δημιουργία του σύμπαντος, παραδέχονται ότι το σύμπαν -όπως το ξέρουμε σήμερα- προήλθε έπειτα από τη στιγμή της Μεγάλης Έκρηξης πριν από 13,72 δισεκατομμύρια χρόνια. Πιστεύουν ωστόσο, ότι ο Θεός, ακόμη και αν δεν δημιούργησε από την αρχή τον Κόσμο με τη μορφή που περίπου τον ξέρουμε σήμερα, εντούτοις ήταν εκείνος που πάτησε το κουμπί της Μεγάλης Έκρηξης, αφού πρώτα είχε σχεδιάσει την εξέλιξή του βάσει των φυσικών νόμων που ήδη γνωρίζουμε και όσων πιθανόν ανακαλύψουμε στο μέλλον. Συνεπώς, πιστεύουν ότι έχει νόημα να αναζητούμε το πρώτο, το αρχικό αίτιο των πάντων, εφόσον τίποτα δεν προκύπτει από το τίποτα και τα πάντα πρέπει να έχουν ένα αίτιο. Αυτό το αρχικό αίτιο των πάντων, του σύμπαντος κόσμου, είναι ο Θεός.
Η δεύτερη, η αμιγώς επιστημονική άποψη, υποστηρίζει ότι το σύμπαν και ο κόσμος και οι φυσικοί νόμοι που τον διέπουν γεννήθηκαν κυριολεκτικά από το τίποτα. Ακόμη και η Μεγάλη Έκρηξη (Big Bang) ήταν η αυθόρμητη συμπεριφορά μιας μοναδικότητας, ενός δηλαδή σημείου συγκέντρωσης άπειρης ύλης και ενέργειας. Μάλιστα, σύμφωνα με τις πιο πειστικές θεωρίες, οι τέσσερις θεμελιώδεις φυσικές δυνάμεις (η ηλεκτρομαγνητική, η ασθενής, η ισχυρή και η βαρύτητα) ήταν ενωμένες στο σημείο «μηδέν» της Μεγάλης Έκρηξης. Οι θιασώτες αυτής της άποψης υποστηρίζουν ότι από τη στιγμή που -όπως έχει και πειραματικά αποδειχθεί- ένα πρωτόνιο (το υποατομικό σωματίδιο, το οποίο μαζί με το νετρόνιο σχηματίζει τον πυρήνα του ατόμου) και τα κουάρκ (τα ακόμη μικρότερα σωματίδια που ανακαλύφθηκαν πριν από πενήντα χρόνια), που συνθέτουν τα πρωτόνια, μπορούν να εμφανιστούν από το πουθενά και το τίποτα κι έπειτα από ελάχιστο χρονικό διάστημα να εξαφανιστούν πάλι, δεν είναι απαραίτητο να υπάρχει ένας αρχικός δημιουργός τους. Οι κβαντικές διακυμάνσεις είναι αρκετές, ώστε να προέλθει κάτι από το τίποτα και αυτό δεν τίθεται ως θέμα συζήτησης, αποτελεί φυσικό νόμο, τον οποίο δεχόμαστε αξιωματικά, όπως δεχόμαστε και όλους τους άλλους. Το αρχικό αίτιο δεν είναι απαραίτητο, όταν κάτι μπορεί αυθόρμητα να προκύψει από το τίποτα. Ο Stephen Hawiking προχωρά ακόμη παραπέρα : για να δημιουργήσει το σύμπαν ένας δημιουργός –Θεός χρειάζεται χρόνο, πρώτα ύπαρξης του ίδιου κι έπειτα χρόνο, για να δημιουργήσει το σύμπαν. Είναι δηλαδή απαραίτητο να υπάρχει χρόνος πριν από τη Μεγάλη Έκρηξη, ώστε να υπάρχει ένας δημιουργός, για να προετοιμάσει, να σχεδιάσει και τελικά να δημιουργήσει ένα ολόκληρο σύμπαν. Αυτό όμως κατά τον Hawking, δε θα μπορούσε να ισχύει, γιατί- με βάση την αποδεδειγμένη ποικιλοτρόπως Γενική Θεωρία της Σχετικότητας του Albert Einstein ήδη από το 1919- ο χώρος και ο χρόνος δημιουργήθηκαν ταυτόχρονα τη στιγμή της Μεγάλης Έκρηξης. Η έννοια του χωροχρόνου υπήρξε και υπάρχει από τη στιγμή που «έσκασε» το σημείο «μηδέν». Νωρίτερα δεν υπήρχε τίποτα, ούτε καν ένας δημιουργός του σύμπαντος, εφόσον δεν υπήρχε ο χρόνος ύπαρξης αυτού του δημιουργού.
Οι δύο απόψεις έχουν διαφορετικό αιτιοκρατικό περιεχόμενο, αλλά παρουσιάζουν κι ένα κοινό –κομβικό- παρανομαστή : την πίστη. Οι υποστηρικτές της άποψης ότι το σύμπαν προήλθε από έναν δημιουργό εδράζουν την πίστη τους πρωτίστως στο συγκινησιακό και φαντασιακό πεδίο (η εσωτερική ανάγκη του ανθρώπου να αισθάνεται ασφαλής ότι μια ανώτερη δύναμη τον προστατεύει και τον καθοδηγεί, ώστε να του εξασφαλίσει την καλή μετά θάνατον ζωή), και δευτερευόντως στο πεδίο της λογικής με την έννοια ότι τίποτα δεν γίνεται να προκύπτει από το τίποτα- τα πάντα έχουν κάποιο αίτιο. Οι υποστηρικτές της επιστημονικής άποψης για την αυθόρμητη προέλευση του σύμπαντος από το τίποτα εδράζουν την πίστη τους στις απανωτές επιστημονικές ανακαλύψεις και πειραματικές αποδείξεις των επιστημονικών θεωριών τα τελευταία εκατό και πλέον χρόνια. Ωστόσο, η τεχνολογική εξέλιξη και τα πειραματικά δεδομένα δεν είναι ακόμη απολύτως συμβατά με τις επιστημονικές θεωρίες. Η τεχνολογική εξέλιξη δεν επιτρέπει ακόμη την πειραματική απόδειξη των θεωριών σε βαθμό απόλυτο – και ως γνωστόν, κανένας φυσικός νόμος δεν είναι νόμος με την έννοια ότι ισχύει παντού και πάντα, εάν δεν αποδειχθεί πειραματικά ότι ισχύει 100% . Συνεπώς, οι οπαδοί και των δύο απόψεων μπορούν ακόμη να παραμένουν οχυρωμένοι στις πεποιθήσεις τους και να ελπίζουν, οι μεν την αποτυχία των επιστημονικών προβλέψεων, και οι δε την πειραματική απόδειξη των θεωριών τους.
Η δική μου πεποίθηση είναι ότι μέσα στις επόμενες δεκαετίες θα έχουν δοθεί οριστικές απαντήσεις για την προέλευση του σύμπαντος κι επομένως και για την ύπαρξη ή όχι του Θεού. Οι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά είναι κομβικής και εξαιρετικής σημασίας για την πορεία της ανθρωπότητας. Οι συνέπειες αυτών των ανακαλύψεων θα αλλάξουν τον τρόπο σκέψης, την κοσμοθεωρία, τη φιλοσοφική θεώρηση και εν τέλει τον τρόπο ζωής δισεκατομμυρίων ανθρώπων και θα επαναπροσδιορίζει τις πολιτικές, οικονομικές, περιβαλλοντικές και επιστημονικές προτεραιότητες της ανθρωπότητας στο σύνολό της.
Αν αποδειχθεί η ύπαρξη ενός Θεού – δημιουργού του σύμπαντος, ο κόσμος θα συνεχίσει πιθανόν να πορεύεται με σωτηριολογικές υποσχέσεις και να καθορίζει την ηθική του με βάση τη μετά θάνατον ζωή. Οι θρησκείες θα συνεχίσουν να επιδρούν αποφασιστικά στις ζωές των ανθρώπων και των κοινωνιών και θα «ζήσουν» μια περίοδο πρωτοφανούς ακμής.
Αν όμως, αποδειχθεί ότι το σύμπαν και ο κόσμος μας προήλθαν αυθόρμητα και ξαφνικά από το τίποτα, σε αυτή την περίπτωση δεν απομένει τίποτα λιγότερο στην ανθρωπότητα να κάνει από το να στρέψει την προσοχή της αποκλειστικά στην ευημερία και τη σωτηρία της, είτε από έναν πυρηνικό όλεθρο, είτε από την επαπειλούμενη ολική οικολογική καταστροφή. Ίσως τότε συνειδητοποιήσει ότι ο μοναδικός και απόλυτος στόχος θα πρέπει να είναι η ευημερία όλων των ανθρώπων και να επικεντρώσει το ενδιαφέρον και την προσοχή του αποκλειστικά στη σωτηρία του πλανήτη του, γιατί είναι το μοναδικό σπίτι που έχει στο αχανές σύμπαν…